English  |  Turkmen  | فارسی

خانه ترکمن در روستاهای قديمی اوبه ای است که از اوی های گلی بوجود آمده است. خانه هايي به شکل مستطيل های دراز با تعداد زيادی اطاق و ايوان و حياطی مشترک که در آن هر اطاق ، همانند اوی ، خانواده ای هسته ای يا گسترده را در خود جای می دهد. هر روستای ترکمن ، خانواده های هر تيره و يا خانواده هايي از تيره های يک طايفه را در کنار هم دارد. اين خانه ها در روستاهای کوهستانی چنان در هم فرو رفته اند که به سختی می توان حد و مرزشان را از يکديگر تشخيص داد.

روستاهای ترکمن نشين در ارتباط با طبيعت منطقه و نيز همسايگی با طوايف ديگر به دو شکل بنا شده اند. در مناطقی که ساکنين روستا احساس امنيت بيشتری می کرده اند، خانه ها حتی خانه های خويشاوندان نزديک دور از هم ساخته شده اند و در مناطقی که خطر هجوم همسايگان وجود داشته است خانه های تکيه داده بهم با ديوارهای بلند روستاهايي در مانند پديد آوردند. اين خانه ها که بيشتر در نقاط کوهستانی بين نخورها و تکه ها و گوگلان ها ديده می شود روستاهای پلکانی را پديد آورده اند. ديوارهای بلند کاهگلی بعضی از اين روستاها با خانه هايي دارای سقف هايي از تنه های سرخ رنگ درخت ارس آنها را به قلعه ای افسانه ای بدل می کند که بر سر هر خانه اش جمجه سر گاو برای رماندن ارواح شيطانی نصب شده است . خانه های گلی دو طبقه روستا دارای بالکن مسقف است که هم محل مسکونی و هم محل کار و ارتباط نسل های مختلف يک خانواده بزرگ ساکن در اطاق های متعدد است. ايوان محل اجاق خانوار ها نيز می باشد و در ايوان ها طاقچه های ديواری محل نگهداری ابزار و وسايل کار به حساب می آيند. ديوارها ، ايوان ها و اطاق ها معمولا با نقش شاخ قوچ و نماد های باستانی تزيين شده اند. در قسمت بالای اطاق مانند داخل اوی يک بوقه دراز به نام «بورتلر» قرار دارد که رختخواب ها را بر روی آن می گذارند در اکثر اطاق ها يک دار قالی نيز بر کف اطاق مستقر است. در های رنگين به همراه ستون هايي با سر ستونی به شکل شاخ قوچ و علامت های چوبين دفع شر بر فراز خانه ها سيمای روستای ترکمنی را کامل می کند.

شکل ديگر روستا های ترکمن از خانه هايي با يک يا دو اطاق خشت و گلی و يک ايوان تشکيل می شود که اکثرا يک طبقه و گاه دو طبقه است. اين خانه ها که پراکندگی شان ، پراکندگی اوی ها در مراتع زمستانی و هنگام بهار را - که به نيروی کار چندانی احتياج نيست - به خاطر می آورد بيشتر در بخش های ترکمن صحرا ديده می شود.

روستاهای ساحل دريا مانند چپاقلی دارای خانه های دو اشکوبه با سقف شيروانی و کومه های ماهيگيری هستند که ستون هايي با سر ستون شاخ قوچ در ايوان آنها يادآور مبداء ساکنان آن است. شهر های ترکمن نشين بجز گوميشان ( با خانه هاي چوبی به سبک معماری روس ) و بندر ترکمن بقيه فاقد هويت مشخصی هستند.

دامداران ترکمن در نوعی آلاچيق به نام «اوی» زندگی می کنند. «اوی» عملی ترين و مناسب ترين نوع مسکن برای زندگی دامداری است و با تفاوت هايي مسکن تمام قبايل صحرا نشين آسيای ميانه محسوب می شود. «اوی» قرن ها ترکمن های دامدار را از گرما و سرما محافظت کرده است . «اوی» که به شکل ني» کره است و به اندک زمانی برپا و برچيده می شود ، از اتصال چند قسمت به يکديگر تشکيل می شود. در پايين ترين قسمت تارم قرار دارد که استوانه ای به شعاع 2 تا 2/5 متر را بوجود می آورد. در قسمت ميانی يا قسمت گنبدی شکل ده ها قطعه چوب کمانی شکل به نام «اوق» ديده می شود و در بالاترين قسمت توی نوک قرار دارد. اطراف «اوی» با نمد پوشانده شده با سه قطعه حصير (قامش) محکم می شود و سرانجام طناب هايي از بيرون اوی را به زمين محکم می کند تا در برابر بادهای شديد مقاومت بيشتری داشته باشد. اوی هايي را که با نمد های سفيد و تميز برای عروس و داماد و اشخاص مرفه درست می کنند «آق اوی» می نامند. اين اوی ها به مرور زمان با لاي] ضخيمی از چربی و دود پوشيده شده و به رنگ سياه در مي آيند و «قره اوی» ناميأه می شوند . نوعی ديگر از اوی که افرازد کم بضاعت و نيز دامداران در موقع کوچ و اقامات موقت برپا می کنند گوتيکمه ناميده می شود که فاقد چهار چوب پايي« يعنی تارم است.

اوی را پس از سعد و نحس کردن در روز و ساعتی که شگون داشته باشد برپا می کنند و گوسفندی را نيز قربانی کرده و با آن مهمانی می دهند . انداختن نمد بالای توی نوک (بالاترين قسمت سقف اوی) بر عهده زن بزرگ فاميل است . اگر کسی بميرد محل اوی را تغيير می دهند يا به جای دورتری کوچ می کنند و بعضی از وسايل مرده را در گوشه اوی آويزان می کنند.